Kijkstenen

Suiseki 水石 (spreek uit als: soe-ie-sek-ie)
In het Japans,Sui=water Seki=steen

Kijken naar stenen

Vrijwel iedereen doet het weleens tijdens een vakantie of een dagje weg: je ziet een steen, raapt hem op en steekt hem in een zak of tas. Thuisgekomen ligt de steen, als het meezit, een tijdje op de vensterbank en verdwijnt daarna naar de tuin, om te eindigen als een met mos begroeide herinnering aan die vakantie of dagtrip.

Ook ik heb dat gedaan, maar tegenwoordig ga ik een stapje verder.
Ik ga speciaal op reis om stenen te zoeken.
Een gevonden steen wordt door mij in de hand genomen, rondgedraaid, gekanteld, nog eens rondgedraaid en als ik tevreden ben, gaat ‘ie mee naar huis.
Daar wordt de steen gepoetst en maak ik van hout een onderzetter waar de steen precies in past, de daiza. Hierdoor is de steen voor mij veranderd in een Suiseki, een kijksteen!

De mensheid heeft altijd al iets gehad met stenen. In de oudheid werden ze vooral gebruikt als gereedschap. Een goed in de hand liggende steen werd een vuistbijl en van vuursteen werden splinters geslagen die als pijlpunt of als schraper dienst konden doen. Van stenen werden grafkamers, de hunebedden, gemaakt. In Drenthe kun je in dorpskernen zwerfkeien zien op het dorpsplein, als symbool van het verre verleden.

Stenen tonen ons stabiliteit en onsterfelijkheid.
In het oude China werden bijzonder gevormde stenen door dichters en schilders als inspiratiebron gebruikt en tentoongesteld. Ook zocht men naar een meer filosofische en spirituele waarde in de stenen.
De stenen stelden vaak een landschap voor. Een rots oprijzend uit de zee, een ver weg gelegen vulkaan of een landschap met een meertje. Deze stenen werden tentoongesteld in een schaal die gevuld werd met fijn zand, dat de zee symboliseerde.
Deze stenen zouden magische krachten hebben zoals dat trouwens voor heel veel voorwerpen afkomstig uit de natuur zou gelden. De krachten uit de natuur zouden in geconcentreerde vorm in deze stenen zitten.

Ethiek: Respect voor het geliefde voorwerp: de steen.

Wat is Suiseki ?

Nu is het natuurlijk niet zo dat elke steen een Suiseki is. Er zijn voorwaarden waaraan deze steen moet voldoen. Zo moet de steen een bepaalde hardheid uitstralen, de vormen moeten rond zijn, niet hoekig en de kleur liefst heel donker. Deze eigenschappen tonen de ouderdom en de onsterfelijkheid het best. De steen moet gevormd zijn door de natuur.
Gepolijst door wind, zand of water maar niet door mensenhanden. Mensenhanden mogen hem schoonmaken en tentoonstellen, maar verder niets.
De Suiseki worden onderverdeeld in bepaalde stijlen. Zo heb je de landschapstenen, stenen die mensen of dieren voorstellen, vormstenen en stenen waarvan het oppervlak op de een of ander manier aantrekkelijk is.

Suiseki zijn voor mij dus meer dan een steen met een herinnering aan een vakantie. Suiseki laten mij zien wat voor onvoorstelbare krachten er zijn die stenen vormen alsof het boetseerklei is in een paar kunstzinnige handen.
Suiseki laten de tijden herleven waarin stenen vloeibaar waren en door langzame stolling de prachtige vormen kregen waarvan ik nu geniet.

Zoals gezegd is niet iedere steen een suiseki net zo min als dat iedere kromme boom in een pot een bonsai is.

Het is waarschijnlijk begonnen met name in het Nanbokucho tijdperk (1336-1392, Japan) en oorspronkelijk meegenomen uit China, net zo als Bonsai afkomstig is uit China.
Suiseki betekent letterlijk vertaald water-steen. Het element water staat hier niet alleen voor de plaats waar de stenen gevonden werden, maar ook het water dat zich in de schaal (Suiban)bevond, waarin de Suiseki gepresenteerd werden. We praten in de verleden tijd, omdat vroeger alleen zo stenen tentoongesteld werden. De eerste Suiseki waren dan ook landschapsstenen, die een berg, klif of plateau symboliseerden. Later werd dit water soms vervangen door, aarde of mos. Zo leek het tafereel nog meer op een stukje landschap. En tegenwoordig wordt de Suiban ook gevuld met mooi fijn zand met daarin de steen. Dit zand symboliseert als het ware het water. Een voordeel hiervan is, dat men oneffenheden in de steen onder het zand kan wegwerken.
Door de waardering voor andere gevonden stenen werd ook naar een andere manier van presenteren gezocht. Men vervaardigde op kunstzinnige wijze onderzetters uit hout om de steen optimaal te presenteren. Deze houten voet wordt Dai of Daiza genoemd. De steen moet zonder enige bewerking zoals, zagen, slijpen, hakken enz. van de vindplaats naar de Dai verplaatst kunnen worden.

Hier enige uitleg van de Japanse woorden:

Dai: tafel, stand, rek waar hij op rust, plat stuk hout
Daiza: stand gevormd in de vorm van de steen
Doban: ondiepe metalen schaal/schotel, meestal van brons zonder gaten
Gata: vorm
Ishi: steen
Jiita: dunne hardhouten plank onder de Suiseki
Kei: landschap
San: berg
Seki: steen
Shoku: kleine houten tafel om de Suiseki weer te geven)
Sui: water
Suiban: platte lage schotel zonder gaten meestal keramisch

Japanse “Suiseki”, de delicate en traditionele kunstvorm, vertegenwoordigt veel meer dan kunst – het vertegenwoordigt ook een proces, een gevoel, een relatie tussen het object en de toeschouwer.
Suiseki zijn stenen die scènes suggereren, meren, bergen, figuren zowel menselijk als dierlijke, watervallen en andere natuurlijke vormen. Zij vertegenwoordigen de natuur in de palm van je hand of iets groter.
Suiseki zijn kleine, natuurlijk gevormde stenen bewonderd om hun schoonheid en hun macht en beelden op een bepaalde wijze de natuur uit of een object nauw verbonden met de natuur. Onder de meest populaire vormen van Suiseki zijn degenen die een waterval, een eiland, een berg, een rieten hut of een dier suggereren.
Ze worden verzameld in de natuur, op bergen en in rivierbeddingen, en vervolgens weergegeven in hun natuurlijke staat, deze stenen zijn voorwerpen van grote schoonheid, gevormd door de ontzagwekkende kracht van het universum.
Uitgelegd op een eenvoudige manier, de Suiseki is het begrip en de waardering van de natuur door middel van een steen, die voortvloeit uit de natuur.
Suiseki (Sui = water, Seki = steen). Deze stenen worden gevonden in bergbeekjes, in winderige woestijnen, langs de oceaanstranden – of waar de natuur het kan hebben neergelegd of gevormd.
Een Suiseki heeft de capaciteit om met de ogen op een paar centimeter, de hele aarde en de kosmos te vertegenwoordigen.
Het resultaat van schaalvergroting en het weergeven van een geweldig berglandschap in een goed uitgebalanceerd Suiseki is zo visueel aantrekkelijk, inspirerend en geestverfrissend. Het is voor elke verzamelaar een droom om ooit de perfecte steen te vinden, om het perfecte miniatuur landschap te creëren. Perfectie is altijd de volgende steen en de droom leeft voort.

I. Classificatie van de vormen.

Hier enkele classificatie beschrijvingen, er zijn er te veel om alles te vermelden. Wilt u ze allemaal lezen klik dan op onderstaande link.

http://www.suiseki.com/classifications/japanese.html

Yamagata-ishi: bergstenen. Kan lijken op meerdere bergen of een enkele berg, van veraf of dichtbij gezien.

Sekkei-ishi: met sneeuw bedekte bergtop. (Sneeuwachtige mineralen op de piek)

 

Keiryu-Seki: bergstroom stenen. (stroomt door een vallei, vaak een witte minerale ader, wat de stroom, beek of rivier voorstelt. Ideaal als de stroom schuin loopt en van achter naar voor.)

 

Kuzuya-ishi: rieten hutstenen (belangrijke categorie, overhangend rond of driehoekig dak en een uitholling, of een dak steunend op kolommen.)

Dobutsu-Seki; diervormige stenen. (Elke steen lijkt op een dier.)

Indeling van kleur

In het algemeen kan worden gesteld dat hoe donkerder de kleur des te beter. Geheel zwarte stenen tonen meestal zwaar en dat is een pre.
Dat houdt niet in dat lichte of gekleurde stenen niet kunnen.
Zo zijn er stenen die bewonderd word</table>en vanwege hun opvallende kleuren of vanwege een fraai lijnenspel op de steen en daar speciaal voor verzameld worden.
Lichte banen of vlekken op een steen kunnen doen denken aan een berg met sneeuw of een waterval. Soms vormen lijnen een patroon dat doen denken aan bloemen, de zogenaamde chrysantstenen.

Kuro-ishi; zwarte stenen
Aka-Ishi; rode stenen
AO-Ishi; blauwe hardsteen
Murasaki-ishi; paarse stenen
Ogon-Seki; gele stenen

Goshiki-ishi/Goshiki-seki; vijf-kleuren stenen

(Traditioneel zijn deze stenen een mengsel van rood, geel en groen samen met de kleuren grijs, blauw, paars, wit of zwart.)

Indeling van oppervlak patroon;

Kigata-ishi; plant-patroon stenen
Bonsai-ishi;  bonsai-patroon stenen (lijkt op een bonsai)
Hanagata-ishi; bloem-patroon stenen, zijn gewaardeerd over de hele wereld:
Kikumon-seki/Kikka-seki/Kiku-ishi; chrysanthemum-patroon stenen stellen de chrysant bloem voor, een traditionele oosterse symbool van onsterfelijkheid.)

Mojave;         woestijn stenen, California

Om meer vormen van kijkstenen te bekijken klik dan op onderstaande link

Murphys;    stenen van Murphys, Californië.
http://www.suiseki.com/gallery/index2.html

Esthetische kwaliteiten;

Suggestiviteit; Ingetogen Kleur; Evenwicht;

Wabi;innerlijke, geestelijke Sabi;esthethiek, kunst Shibui;ingetogen elegantie
Ingetogen Kleur; subtiele kleuren die voortvloeien vanuit diep in de steen, als verlicht door een verborgen lichtbron. De meest gewaardeerde Suiseki zijn die met diepe kleuren zoals zwart, bruin, groen, blauw, rood.
Balans; tussen contrasterende kenmerken; verticaal / horizontaal, convexiteit / concaviteit, hardheid / zachtheid, ruwheid / gladheid / grootte / kleinheid.
Wabi; een subjectief gevoel wordt opgeroepen door een object; bescheiden, kalm, rustig eenzaam, stil. Klassiek beeld: verlaten vissershut op een eenzaam strand geteisterd door een sterke wind op een grijze winterdag.
Sabi; doorgewinterd , sereen, milder, antiek, volwassen, eenzaam of melancholische (klassiek beeld: patina en tekenen van ouderdom / slijtage van een dierbaar stukje antiek)
Shibui; ingetogen,, samengesteld, gereserveerd, rustig, verfijnd, elegantie (klassieke beelden: een delicate bloem, de rustige ingetogen elegantie van een formele theeceremonie).
Yugen; onzeker, subtiele, diepte ,donker en mysterieus (klassiek beeld: de maan schijnt achter een sluier van wolken, of de ochtendmist tegen een berghelling)

Dus de esthetiek van Suiseki zit in de kleine details: variaties in textuur en schakeringen van kleur, en bijna onzichtbare nuances van vorm. Deze verschillen zijn te onderscheiden van een gewone steen, waar de schoonheid vaak wacht op ontdekking, net onder het oppervlak.

Stenen zoeken.

Dat kan eigenlijk overal, zelfs langs de spoorlijn maar als je de “eisen” voor suiseki in acht neemt blijken daar niet echt fraaie stenen te worden gevonden.
De plekken waar wij in30.8737% Europa stenen kunnen zoeken die gevormd zijn door de natuur zijn vrijwel altijd plaatsen met water. Dat kunnen rivieren en beken zijn in de bergen waar door het stromende water de stenen prachtig geslepen zijn maar dat kan ook aan sommige zeekusten. Zo heb ik fraaie suiseki gevonden op de stranden van Normandië.
Een ander zeer bekend gebied zijn de Ligurische Alpen in Italië. Maar het zoeken langs iedere stromende beek of rivier kan resultaat opleveren en na het vervaardigen van een bijpassende dai verhuist de gevonden steen niet meer naar de tuin maar staat als suiseki te pronken naast een fraaie bonsai.

Een steen wordt pas een suiseki als we hem gaan presenteren.

Oorspronkelijk werden de suiseki gepresenteerd op een mooie lap stof of op een bamboematje. Later ook in een lage bronzen of keramieken schaal die gevuld was met een laagje water of zand. Vandaar de naam watersteen dus. Het zullen in die tijd dus voornamelijk landschapstenen geweest zijn die men verzamelde. Zo’n schaal heet een suiban. Het zand werd dan “geharkt” zodat er golven te zien waren en dat symboliseert weer het water.

Een opstelling van een steen in een suiban werd vooral geplaatst in de zomer. Het geheel moest dan een illusie van verkoeling geven.

In de winter werd dezelfde steen geplaatst in een dai.

Het ontwikkelen van een Patina

Een klassiek Suiseki heeft karakteristiek een mooie patina en een zijdezachte glans die de waarde toevoegt aan de steen. Er zijn verschillende algemeen aanvaarde methoden aan te brengen die de kwaliteit in een steen verhogen.

Handen wrijven

Met de hand wrijf je de steen elke dag gedurende 30 – 50 jaar. deze methode is langdurig maar eenvoudig, een traditionele handeling bij Suiseki verzamelaars.

Het gebruik van olie

Olijfolie, baby (minerale) olie of glycerine.
Stenen met een glad oppervlak reageren het best op een behandeling met olie. Je steen krijgt gegarandeerd een mooie patina na deze behandeling /methode zoals hieronder beschreven.
Wrijf de droge steen met een van bovengenoemde oliën in. Plaats de steen in de zon voor een maand of 3 zorg dat er geen vocht bij kan komen. Na deze 3 maanden nogmaals herhalen. Daarna met behulp van een tandenborstel, schoenborstel krachtig poetsen. Vervolgens voorzichtig de steen wrijven met een schone doek.
Vervolgens wrijf je de steen in met olie/vet van het menselijk lichaam b.v. van je voorhoofd en handen. Herhaal de stappen 3-5 keer per maand een jaar lang.

Patina van een waterbehandeling;

Stenen zullen een heel natuurlijke, mooie patina krijgen na verscheidene jaren van waterbehandeling.
Plaats de stenen in een container gevuld met water of bespuiten met zacht water (gedestilleerd water of gefilterd kraanwater)
Plaats de stenen in een vochtige omgeving om ze te verzadigen met vocht waardoor een mooie patina gaat ontstaan.

Men is gefascineerd door stenen door de geschiedenis heen. Stenen zijn verzameld en hebben dienst gedaan voor vele doeleinden, van utilitaire tot decoratief. Hun stabiliteit en duurzame kwaliteiten kunnen in verband worden gebracht met een lange levensduur en onsterfelijkheid en hebben ons geboeid sinds onheuglijke tijden.
De meeste traditionele Suiseki’s zijn vaak slechts een paar centimeter lang (en soms tot 20 cm of meer). Gevormd door zand, regen, wind en het verstrijken van de tijd, deze prachtige microkosmos van onze aarde suggereren vormen en ontwerpen die ons herinneren aan alledaagse voorwerpen uit de natuur. En wanneer het wordt weergegeven op speciaal ontworpen houten stand, genoemd Dai, Daiza, Suiban of Doban, kunnen ze uitgroeien tot een waar kunstwerk en een spirituele inspiratie voor de kijker

Stenen worden vooral gewaardeerd in de Verre Oosten landen als kunstobjecten met verschillende richtlijnen en namen zoals:

Aiseki (Japans) gewaardeerde steen;
Shang Shi (Chinees) elegante stenen;
Shang Sek (Chinees) plezierige steen;
Ya Sek (Chinees) prachtige elegante steen;
Suseok (Koreaans) steen van een lange levensduur.

 Westerse kijkstenen.

Deze kunstvorm, waardering voor de natuurlijke schoonheid van stenen, is relatief nieuw voor de westerse wereld. Vaak aangeduid als “het bekijken van stenen”, deze vorm van steenwaardering groeit snel in de westerse wereld.
De interesse in het bekijken van de stenen in de westerse wereld is voornamelijk afkomstig van de invloed en de waardering van de Suiseki in de Japanse cultuur. Bij ons in het Westen begon de interesse door het plaatsen van stenen bij Bonsai op tentoonstellingen, en groeide snel uit tot een appreciatie van stenen tonen voor hun eigen intrinsieke schoonheid en de gevoelens die ze oproept bij de toeschouwer.

Deze kunst is gepromoot in de VS door Japanse meesters zoals John Naka aan de Westkust en Yuji Yoshimura aan de Oostkust. Beiden hebben boeken geschreven over Bonsai en met de interesse voor stenen en een basis gelegd voor het verzamelen en tonen van Suiseki. De heer Yoshimura’s boek, geschreven met de heer Vincent Covello, wordt door velen beschouwd als het definitieve Engelstalige werk van deze stenen. Neem ook eens een kijkje op de site’s van bekende “verzamelaars” van deze kunst, zoals Melba Tucker, Bill Valivanis enFelix Rivera.
Vandaag de dag groeit de kunst van het bekijken van stenen nog steeds vooral als verzamelaars categorieën toevoegen voor de nieuwe stenen die ze verzamelen. Dit is het geval met de prachtige “woestijnstenen”, stenen gevonden door Melba Tucker en anderen, en de verbazingwekkende “Murphys stenen” gevonden in Noord-Californië. Zo zal de waardering en populariteit blijven groeien van deze kunstvorm.
De meesten stenen die gebruikt worden als Suiseki zijn door de natuur gevormd. Hoewel mensen ze schoon wassen, zijn de stenen niet gebeeldhouwd of behandeld. Het doel is om de steen te waarderen zoals hij is gemaakt door de natuur, in plaats van te proberen om de steen aan te passen aan een specifieke ideale esthetische pasvorm voor een Dai. Sommige Suiseki zijn gemonteerd op een houten blok, in welk geval ze bekend staan als Dai of daiza. Donkere stenen hebben de neiging voor voorkeur, omdat het stenen zijn met een rijke esthetische details zoals minerale aders en variaties van kleur. Stenen uit exotische plaatsen kunnen worden gewaardeerd om hun esthetisch vorm, maar exotisme alleen is niet genoeg om de steen voor een Suiseki display in aanmerking te laten komen.
Landschap stenen in het bijzonder zijn erg populair, vooral die stenen die eruit zien als watervallen, bergen/bergketens en andere natuurlijke kenmerken. Landschap Suiseki worden vaak gebruik naast bonsai als decoratieve accenten op tentoonstellingen

Tom van Wanum, foto’s van Leen